Cây lúa (Oryza sativa L) là một loại cây ngũ cốc có lịch sử trồng trọt lâu đời, nó gắn liền với lịch sử phát triển loài người trên trái đất. Theo các nhà khoa học, lúa có nguồn gốc từ nhiều nước trên thế giới, trong đó nhiều quan điểm cho rằng lúa có nguồn gốc từ Trung Quốc, Ấn Độ, Đông Nam Á. Hiện nay cây lúa có mặt ở hầu hết các lục địa trên thế giới.

Lúa là một trong ba cây lương thực chủ yếu trên thế giới. Khoảng 40% dân số thế giới coi lúa gạo là nguồn lương thực chính, 25% trong số đó sử dụng lúa gạo trên 1/2 khẩu phần lương thực hàng ngày. Như vậy lúa gạo ảnh hưởng tới đời sống ít nhất khoảng 65% dân số thế giới. Không một hoạt động kinh tế nào nuôi sống nhiều người và hỗ trợ nhiều gia đình như sản suất lúa gạo. Lúa gạo đóng vai trò cốt lõi trong việc phát triển của rất nhiều quốc gia. Việc sản suất lúa gạo nuôi sống gần một nửa hành tinh mỗi ngày, cung cấp thu nhập chính cho hàng triệu hộ gia đình [10].

Hiện nay thế giới đang đối đầu với sự bùng nổ dân số, an ninh lương thực, . . Cùng với đó là những khó khăn do điều kiện tự nhiên như thiên tai, hạn hán, lũ lụt thường xuyên xảy ra, nhiệt độ trái đất nóng dần lên, đất đai sản suất nông nghiệp ngày càng bị thu hẹp bởi quá trình công nghiệp hoá, đô thị hóa và các nhu cầu khác của con người. Bởi vậy, đảm bảo lương thực cho con người đang là một thách thức lớn, một vấn đề được cả thế giới quan tâm. Theo số liệu của FAO (năm 2010), thế giới hiện nay có khoảng 800 triệu người thường xuyên thiếu lương thực, suy dinh dưỡng nghiêm trọng (chủ yếu là các nước đang phát triển, nhất là ở châu Phi). Theo tính toán của Liên Hiệp Quốc để đảm bảo tình hình lương thực ổn định và an ninh lương thực bền vững thì sản lượng lương thực cần phải tăng gấp 1÷2 lần so với mức tăng dân số. Vì vậy, cần phải đưa năng suất cây trồng lên cao, mà quan trọng hàng đầu là lúa để đáp ứng nhu cầu ngày càng bức thiết của con người [9].

Ở Việt Nam lúa là cây trồng chính, cung cấp lương thực và nghành sản xuất truyền thống trong nông nghiệp. Mục tiêu sản xuất lúa đến năm 2011 của Việt Nam là duy trì diện tích trồng lúa ở mức 3,96 triệu ha và sản lượng lúa đạt 40 triệu tấn, tăng 5,5 triệu tấn so với năm 2003 [7]. Để tăng sản lượng lúa, khả năng mở rộng diện tích không nhiều và còn gây ảnh hưởng không tốt đến hệ sinh thái, do đó vấn dựa vào tăng năng suất. Trong hệ thống các biện pháp tăng năng suất thì giống là biện pháp quan trọng và có hiệu quả nhất. Vì vậy trong những năm qua công tác tuyển chọn, lai tạo giống mới có năng suất cao, phẩm chất tốt đã được quan tâm và có chuyển biến tích cực nhờ vậy đã đưa nước ta từ một nước thiếu ăn đói kém trở thành nước xuất khẩu gạo đứng thứ hai trên thế giới. Song bên cạnh những giống cho năng suất cao, phẩm chất tốt, chống chịu tốt thì cùng với quá trình canh tác lâu đời, giống sẽ bị thoái hoá dần. Các Trung tâm, Viện nghiên cứu, các nhà khoa học luôn dày công nghiên cứu để chọn tạo ra các giống lúa có năng suất cao và phẩm chất tốt hơn để phục vụ cho sản xuất [7].

Sản xuất lương thực luôn luôn có vị trí hàng đầu trong nền sản xuất nông nghiệp của Nghệ An, góp phần đảm bảo an ninh lương thực và ổn định xã hội. Mặc dù là tỉnh có nhiều khó khăn về sản xuất lượng thực nhưng trong những năm qua sản lượng lương thực liên tục tăng nhanh, năm 1996 toàn tỉnh đạt 581.319 tấn trong đó 529.284 tấn thóc, năm 2000 đạt 832.399 tấn lượng thực, trong đó 753.634 tấn thóc, năm 2004 đạt 1.097.900 tấn lương thực trong đó 880.543 tấn thóc, năm 2010 đạt 1.063.267 tấn lương thực trong đó 828.622 tấn thóc, năm 2011 đạt 1.160.244 tấn lương thực trong đó 945.409 tấn thóc. Đạt được kết quả đó là nhờ những năm qua Tỉnh đã không ngừng tăng cường các biện pháp như công tác giống, thủy lợi, thâm canh, phòng trừ sâu bệnh và đưa ra các giải pháp kịp thời để khắc phục sản xuất khi có thiên tai, dịch bệnh xẩy ra [19].

Mặt khác Nghệ An là tỉnh nằm trong khu vực Bắc miền Trung nơi có điều kiện khí hậu thời tiết khắc nghiệt nên rất khó khăn cho sản xuất lương thực đặc biệt là sản xuất lúa. Vụ Xuân thường đầu vụ chịu ảnh hưởng của rét đậm, rét hại, cuối vụ chịu ảnh hưởng của gió phơn tây nam khô nóng. Vụ Hè Thu, vụ Mùa đầu vụ thường bị hạn hán kéo dài cộng thêm lũ lụt cuối vụ. Do vậy phải bố trí thời vụ hết sức chặt chẽ để lúa vụ Xuân phải trổ vào khoảng 25/4-5/5 nhằm tránh rét cuối vụ và kịp sản xuất vụ Hè Thu, vụ Mùa. Vụ Hè thu phải bố trí thu hoạch trước 5/9 để tránh mưa lũ đầu mùa [6]. Vì vậy việc tìm ra các giống vừa có năng suất, chất lượng, vừa có thời gian sinh trưởng phù hợp để bố trí thời vụ thích hợp là điều rất cần thiết.

Các giống đưa vào cơ cấu sản xuất đều có năng suất khá cao và ổn định nhưng chất lượng vẫn còn thấp, giá trị về mặt hàng hoá chưa cao. Như vậy mới chỉ đáp ứng được vấn đền tăng năng suất, sản lượng nhưng vẫn chưa thực sự coi trọng việc nâng cao chất lượng, đưa lúa gạo trở thành hàng hoá phục cho nhu cầu nội địa và xuất khẩu. Theo điều tra sơ bộ tại các cửa hàng, kiot bán gạo tại Thành phố Vinh thì có khoảng 70 % lượng gạo cung cấp cho thành phố chủ yếu nhập từ các tỉnh phía Nam và gạo nhập khẩu từ Thái Lan, Lào … có giá cao hơn từ 1,5 đến 2 lần so với giá gạo thông thường.

Vì vậy việc chọn tạo bộ giống lúa cực ngắn ngày, năng suất cao, chất lượng tốt có thể sử dụng thâm canh tăng vụ, né tránh thiên tai, kháng sâu bệnh là điều vô cùng cần thiết cho các tỉnh Bắc Trung Bộ.

Xuất phát từ thực tiễn trên, chúng tôi tiến hành thực hiện đề tài: “Nghiên cứu tuyển chọn dòng lúa triển vọng, có thời gian sinh trưởng cực ngắn, năng suất khá tại tỉnh Nghệ An”.

Nguồn: ThS. Nguyễn Tất Hóa